BURSA MÜZESİ’NDEKİ BİR GREKÇE YAZIT:

YEDİ BÜYÜK BİLGE’DEN ÖĞÜTLER


Protagoras adlı dialogunda Platon, (Sokrates öncesi dönemde yetişmiş) en büyük Yedi Bilge’yi (Hepta Sophoi) şöyle sıralar: Miletos’lu Thales, Mytilene’li (Midilli) Pittakos, Priene’li (Güllübahçe/Söke) Bias, Atina’lı Solon, Lindos’lu (Rodos) Kleoboulos, Khenai’lı (Sparta ya da Girit ?) Myson ve Sparta’lı Khilon. Öte yandan, İ.S. 3. yüzyılda yaşamış olan filozof Laerte’li (Kilikia) Diogenes de, Ünlü Filozofların Yaşamları, Fikirleri ve Vecizeleri adlı eserinde Yedi Bilge’nin adlarını sayarken, Platon’dan farklı olarak, Myson’un yerine Korinthos’lu Periandros’u koyar (Myson’u Yedi Bilge arasında gösteren tek kaynak Platon olup, Diogenes’in İ.Ö. 6. ve 5. yüzyıllarda yaşamış olan filozoflardan oluşan listesi genel bir tasvip görmüştür).

drawing-hasluck

Kyzikos (Erdek) ve civarında yaptığı araştırmaları ile tanınan Hasluck adlı bir araştırmacı, 1901 yılında Miletopolis’de (Kirmasti = Mustafakemalpaşa) bulup yaklaşık İ.Ö. 300 yılına tarihlediği bir Grekçe yazıt parçası yayınladı. İki sütun halindeki bu yazıtta, her biri alt alta yazılmış 50’den fazla vecize ya da öğüt yer almaktaydı. Hasluck bu yazıtı yayınlarken herhangi bir çeviri ya da yoruma yer vermemiş, bunların birer “aphorism” olduklarını ama hangi amaçla yazıldıklarının anlaşılabilmesi için yeni buluntulara gerek olduğunu belirtmişti. Şimdi Bursa Müzesi'nde yer alan bu Miletopolis yazıtındaki vecizeler şunlardı:

  1 Dostlarına yardım et.

2 Öfkeni kontrol et.

3 Haksızlıklardan uzak dur.

4 Kutsal şeylere saygılı ol.

5 Zevklerini abartma.

6 Kaderi(ni) kabullen.

7 Tanrının takdirine saygı duy.

8 Yeminli/küfürlü konuşma.

9 Dost olmaktan zevk al.

10 Eğitime önem ver.

11 Onurlu olmaya özen göster.

12 İyiliği/cesareti takdir et.

13 Doğru olan şeyleri yap.

14 İyiliğe karşılık ver.

15 Dostlarına karşı kibar ol.

16 Düşmanlarına karşı dikkatli ol.

17 Aile bireylerini dindar yetiştir.

18 Beladan uzak dur.

19 Tarafsız ol.

20 Sahip olduklarını koru.

21 Dostuna karşı iyi ol.

22 Zorbalığa tenezzül etme.

23 "Hayırlı şeyleri" konuş.

24 Birşey isteyene karşı merhametli ol.

backtria-base

25 Oğullarına eğitim ver.

26 İşini yarım bırakma.

27 Herkesle iyi ol.

29 Kendinle barışık ol.

28 Karına hakim ol.

30 Kibar ol.

31 Sorulanları zamanında cevapla.

33 İşlediğin suçlardan pişmanlık duy.

32 Şerefinle mücadele et.

34 Gözüne sahip ol.

35 Dostluğu koru.

36 Zamana uygun akıl ver.

37 Kanundan yana davran.

38 Adalet dağıt.

39 Birliği koru.

40 Kimseye küçümseme.

41 Sırları iyi koru.

42 Güçlüden kork.

43 Zamana güven (Sabırlı ol).

copy-of-papyrus-egypt

44 (Aşırı) Zevklerden uzak dur.

45 Kutsallığa saygılı ol.

47 Düşmanını sakinleştir.

46 Hakkın olanı al.

48 Kudretinle öğünme.

49 Yaşlılığı kabullen.

50 Gerektiği kadar konuş.

51 Az konumaya çalış

52 İyimser olmaya çalış.

53 Yalandan utan.

54 Husumetten kaçın.

55 İnanarak … yapma.

56 Haklı kazançla mal-mülk edin.

57 Anlaşmaya sadık kal.

Ancak Hasluck’ı izleyen bazı araştırmacılar bu sözlerin «Yedi Bilge’nin Buyrukları (Hypothekai tōn Hepta Sophōn)» adı altında, İ.Ö. 6. yüzyıldan Bizans’ın çöküşüne (1453) kadar Yunan dünyasında ders kitabı olarak okutulan didaktik bir eserden alıntılar olduğunu ileri sürdüler. Çünkü Sosiades adındaki bir filozof, bu vecizeleri Delphoi’daki Apollon tapınağındaki bir sütun üzerinde görüp kopyalamış ve daha sonra Stobaeus (İ.S. 5.? yüzyıl) adındaki bir Makedonia’lı 147 adet vecizeyi öğrenciler için yazdığı Antoloji’sine almıştı. Kuşkusuz bu vecizeler özellikle Bizans devrinde yüzlerce eserde yer almış ve ilk kez 1495 yılında Aldus Manutius adındaki biri tarafından Venedik’te yayınlanmıştı. Ama tüm bu verilere rağmen hiçbir bilim adamı bu vecizelerin Delphoi kökenli olduklarına inanmış görünmüyordu.

[Miletopolis yazıtındaki vecizelerden 13 tanesi Stobaeus’da bulunmamaktadır. Bunlar ya Sosiades’in kopya etmeyi ihmal ettiği sözlerdir, ya da Miletopolis’te yapılmış yerel eklentilerdir. Öte yandan, yine Miletopolis yazıtında kısmen okunabilen bazı sözler diğer kaynaklardan yararlanılarak tamamlanmaktadır].

 1966 yılında, Bactria’da (Afganistan) kazı yapan arkeologlar, üzerinde 4 satırlık bir Grekçe şiir ve birkaç vecize yazılı olan, İ.Ö. 3. yüzyıla ait bir stel (dikit) kaidesi buldular. Bu yazıt, Yedi Bilge’nin öğütlerini Delphoi’daki Apollon tapınağında bizzat görerek kopyalayan Klearkhos adındaki biri tarafından yazdırılmıştı. Bu çok önemliydi; çünkü Yedi Bilge’nin öğütlerine ilişkin ilk maddi kanıta ulaşılmıştı. Ünlü eskiçağ tarihi ve epigrafi uzmanı Prof. Louis Robert tarafından 1968 yılında yayınlanan bu şiir ile onun sağında korunabilmiş olan birkaç vecizenin çevirileri şöyledir:

Klearkhos’un şiiri:

Bunlar yaşlı adamların bilgece öğütleri

Herkesin tanıdığı büyük düşünürlerin sözleri

Pek kutsal Pythia tapınağına yazılmış adak diye

Klearkhos onları kopyaladı çok dikkatlice

Ve buradaki  Kineas tapınağına yazdırdı onları

Ki buradan aydınlatsınlar daha da uzakları.


Yedi Bilge’nin bazı öğütleri:

Çocukluğunda uysal ol;

          gençliğinde iradeli,

          orta yaşta adil,

          yaşlanınca mantıklı,

          ölürken kedersiz.

Bir zamanlar bu kaidenin üzerine dikilmiş ama şimdi kayıp olan taşta da, kuşkusuz Yedi Bilge’nin diğer öğütleri yer almaktaydı. Bu taşı Bactria’daki Kineas adındaki bir kahramanın mezar anıtına diktiren Klearkhos İ.Ö. 4-3. yüzyıllarda yaşamıştı ve L. Robert’e göre Aristoteles’in Peripatetik okulunun öğrencilerinden biri olan Soli kökenli (Kıbrıs) Klearkhos’la aynı kişiydi. Çok sayıda kitap yazdığı bilinen bu filozof, kuşkusuz Delphoi’da yazılmış olan öğütleri görüp okuyan ilk entelletüel değildi. Örneğin, Herakleitos ve (Platon’un verdiği bilgiye göre) Sokrates gibi filozoflar eserlerinde bunlardan zaten söz etmekteydiler.

Klearkhos’un Bactria’da yazdırdığı yazıtın yayınından birkaç yıl sonra (1980), A.N. Oikonomides adındaki bir araştırmacı, Atina Üniversitesi’ndeki İ.Ö. 3. yüzyıla ait Mısır kökenli bir papyrus üzerinde yer alan ve o güne kadar bir “öğrenci alıştırma levhası” olarak nitelenen 8 adet nasihatın da Yedi Bilge’nin öğütlerinden bir grup olduklarını kanıtladı. Dahası, Oikonomides, bu papyrusun üst kısmında «Yedi Bilge’nin Öğütleri» şeklinde bir başlık bulunduğunu da saptamıştı. Bu papyrusta yer alan öğütler şunlardı:

1 Tanrının peşinden git.

2 Erdemli kişiye itaat et.

3 Zamanı tutumlu kullan.

4 Tanrılara tapın.

5 Ebeveynlerine saygılı ol.

6 Yasaya itaat et.

7 Öngörülü ol.

8 Adalete boyun eğ.

Miletopolis ve Backtria yazıtları ile Atina Üniversitesi’ndeki papyrus bize, Yedi Bilge’nin (Hepta Sophoi) antik devir boyunca elden ele dolaşan vecizelerine (hypothekai) ilişkin maddi kanıt olmaları bakımından son derece önemlidir. Bunlar bize, bu vecizelerin en azından İ.Ö. 6. yüzyılda Delphoi’daki Apollon tapınağının bir sütununa yazdırılmış olduklarını ve oradan Afganistan’a kadar uzanan büyük bir coğrafi bölgeye yayıldıklarını göstermiştir. Böylece, Yedi Bilge’nin Stobaeus’un ünlü Antoloji’sinde yer alan147 adet vecizesinin üçte birinden fazlası, yukarıda sözünü ettiğimiz üç epigraphik/papyrolojik buluntu sayesinde doğrulanmış olmaktadır.

H. Malay 

 

KISA KAYNAKÇA:

A.N. Oikonomides, Classical Bulletin 63, 1987, 67-76.

L. Robert, CRAI (Comptes rendus des séances de l’Académie des inscr. et belles letters) 1968, 442-454.

A.N. Oikonomides, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 37, 1980, 179-183.

F.W. Hasluck, The Journal of Hellenic Studies 27, 1901, 62f.

G.H.R. Horsley, New Documents Illustrating Early Christianity 4 (1987), 44-45.

S.E. Porter, Handbook of Classical Rhetoric in the Hellenistic Period (1997), 811-812.