BÜYÜK ANTİOKHOS’UN BAŞHEKİMİ APOLLOPHANES İÇİN

GORDOS CİVARINDA ZEUS’A SUNULAN BİR ADAK

 

1969 yılında Gördes’de (Gordos) bulunarak Hayri Büke Koleksiyonu’na katılan ve daha sonra Ege Üniversitesi Eski Eser Koleksiyonu’na bağışlanan Grekçe bir yazıt, Hellenistik devirde yaşayan Apollophanes adındaki ünlü bir hekimden söz etmesi bakımından büyük bir önem taşımaktadır. Yazıtın çevirisi şöyledir:

web-apollophanes

«Arkesilaos oğlu komutan Arkesilaos bu adağı, Kral’ın [baş]hekimi olan, Seleukeia Pieria’lı Apollophanes oğlu Apollophanes için Porotta’lı Zeus’a (Zeus Porottenos) bir şükran ifadesi olarak sundu».

Suriye ordusundaki bir komutanın Mysia Abbaitis bölgesinde yer alan Gordos kenti civarında bulunan Porottta adındaki bir köydeki Zeus tapınağına hekim Apollophanes için bir adak taşı diktirmesi hayli ilginçtir. Bu olayı şöyle açıklamak gerekir: Bilindiği gibi, Büyük Antiokhos Anadolu’ya, birincisi İ.Ö. 216-213; ikincisi 204-203 ve sonuncusu 197-190 yılları arasında olmak üzere 3 büyük sefer düzenlemişti. Kuşkusuz, kralın dostu ve hekimi olan Apollophanes de bu seferlerin hepsine katılmıştı. Olasıdır ki, Suriye ordusunun Gordos civarında olduğu bir sırada Seleukeia Pieria’lı (Hatay/Samandağı) komutan Arkesilaos hastalanmış ya da bir çatışmada yaralanmış ve bizzat kralın hekimi Apollophanes tarafından tedavi edildikten sonra da şükran borcunu ödemek üzere Zeus’a bu adağı sunmuştu.

Diğer bazı kaynaklardan biliyoruz ki, Apollophanes, uzun yaşamında Suriye krallarından Seleukos Kallinikos (İ.Ö. 247-225), Seleukos Soter (İ.Ö. 225-223) ve Büyük Antiokhos’un (Antiokhos III [İ.Ö. 223-187]) hekimliğini yapmıştı. Bu görevinden dolayı «Başhekim (arkhiatros ünvanı alan Apollophanes, ayrıca «Kral’ın Dostu (Philos seçilmiş ve Kraliyet Meclisi'ne üye yapılmıştı. Ünlü tarihçi Polybios, Apollophanes’in, Büyük Antiokhos’un ilk saltanat yıllarında (İ.Ö. 220 ?) Hermias adındaki bir yönetici tarafından Kral’a karşı bir suikast hazırlandığını öğrenip bunun önlenmesinde başrol oynadığını belirtir (5.56.13). Bu olay hekim Apollophanes’i Suriye sarayının en güvenilir adamlarından biri haline getirmişti. Nitekim Kos (İstanköy) adasındaki Asklepieion’da bulunan diğer bir yazıt parçasında Büyük Antiokhos’un Kos halkına yazdığı bir mektubun bir kısmı korunmakta olup, kral burada hekim Apollophanes’den övgü ile söz etmektedir:

«Kral Antiokhos, Kos meclisini ve halkını selamlar! Babamın ve kardeşimin hekimi olan ve mesleğinde ne kadar yetenekli olduğunu defalarca kanıtlayan ve onlarla yakın dostluk kuran ve saygıda kusur etmeyen ve benim bakıcılığımı ve eğitmenliğimi de üstlenmiş olan ve geçmişte bize büyük sevgi ve şefkat gösteren Apollophanes …».

Apollophanes, yalnızca büyük bir politik kudret sahibi bir hekim değildi. Kendisinden önce Seleukoslar'ın sarayında hizmet veren ünlü hekim Erasistratos’un (İ.Ö. 304-250) bir öğrencisi olan bu adam aynı zamanda bazı ilaçlar ve özellikle panzehirler (antidotai) geliştirmişti. Örneğin Apollophanes, yanık tedavilerinde kullanılmak üzere, serinletici bir özelliği de olan bir merhem, böğürdeki ağrıların (ad laterum dolores) ve basur’un (haemorrhois) tedavisi için de bazı ilaçlar bulmuştu. Apollophanes’in, yılan ve akrep zehirlerine karşı kullandığı kendine özgü bir panzehiri vardı. Öyle ki, bir söylentiye göre, Apollophanes’in bulduğu bu panzehirin (vezinli/şiirsel) bir tarifi Kos adasındaki Asklepios tapınağına (Asklepieion) yazdırılmıştı. Ünlü hekim Pergamon’lu Galenus (İ.S. 129-200), Kral Antiokhos’un yılan etinden üretilen bir panzehire sahip olduğunu yazmaktadır ki, bu panzehir (antidote) belki Apollophanes’in bulduğu merhemin formülünden yararlanılarak hazırlanmaktaydı. 

H. Malay

KISA KAYNAKÇA:

P. Herrmann, Anzeiger Akad. Wien 1970, 94.

P. Herrmann, Tituli Asiae Minoris (1981), no. 689.

A. Mastrocinque, “Les médecins des Séleucids”, Ancient Medicine in its Socio-Cultural Context I (eds. Ph .J. van der Ejik et alii), 1995, 14.

J.D. Grainger, A Seleucid Prosopography and Gazetteer (1997), 80-1.

J. Ma, Antiochos III and the Cities of Western Asia Minor (1999), 53.

V. Nutton, Ancient Medicine (2004), 152.