| 
Kaunos’lu Zenon’un Papyrus Arşivinden:
TAHLİYESİNİ İSTEYEN BİR ÇOBANININ ZENON’A YAZDIĞI MEKTUP
(İ.Ö. 3. Yüzyıl)
Zenon Arşivi, Mısır’daki Ptolemaioslar dönemi hakkında en erken kayıtları içermesi bakımından büyük önem taşıyan ünlü bir papyrus koleksiyonudur. Bu arşiv, Ptolemaios hanedanının üst düzey bir yöneticisinin çiftliklerini yöneten Zenon adındaki birine aitti. 2000 kadar belge içeren bu papyrus arşivi 1914 yılında, Mısır'ın Fayyum bölgesindeki antik Yunan kenti Philadelphia’nın yıkıntıları arasındaki bir bölmede tesadüfen bulunmuştu. Bulunduktan sonra birçok üniversite ve müzeye dağılan Zenon arşivindeki papyrusların önemli bir kısmını günümüzde internette bulmak mümkündür.
Agreophon oğlu Zenon, İ.Ö. 3. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’da, Karia sahillerinde yer alan Kaunos (Muğla/Dalyan) kentinde doğmuştu. Zenon’un çocukluğuna ve gençliğine ilişkin herhangi bir bilgimiz yoktur. Papyrolojik kayıtlara göre Kalynda'lı (Dalaman/Şerefler köyü) bir kadınla evlenen bu adamın Kleon adında bir oğlu ve Epharmastos adında Mısır'da yaşayan bir erkek kardeşi vardı. Zenon, İ.Ö. 260 yılında Kral II. Ptolemaiosların kraliyet hazinesinden sorumlu danışmanı (dioiketes) olan Apollonios’un Philadelphia'daki, kendisine kral tarafından İ.Ö. 258 yılında armağan edilen çifttliğini yönetiyordu. Zenon'un bu çiftlikteki görevi İ.Ö. 246 yılında sona erdi; çünkü bu tarihte kral II. Ptolemaios ölmüş ve Apollonios'a armağan (dorea) olarak verilen arazi elinden alınıp hazineye devredilmişti. Bu tarihten sonra Zenon'un Philadelphia'daki yaşamını yaklaşık 15 yıl kadar, varlıklı ve saygın biri olarak sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Onun kişisel yaşamı hakkında bildiğimiz diğer bir şey de ondaki köpek sevgisiydi: bir papyrus üzerindeki iki mezar şiiri onun Tauros adındaki bir Hint köpeği için yazılmıştı. Şiire göre Tauros, sahibi Zenon’a saldıran bir yaban domuzu ile döğüşürken ölmüştü.
Olasılıkla İ.Ö. 258 yılından sonra Zenon, Kral danışmanı Apollonios’un sekreterliğine yükselir. Bu görevi sırasında ayrıca patronunun Philadelphia’daki özel çiftliğini ve onun Fayyum bölgesi ile Memphis kentindeki arazilerini yönetir.
Zenon arşivindeki belgelerin en eskisi İ.Ö. 261, en sonuncusu da 228 yılına aittir. Ancak 239 yılı ile 228 yılı arasına ait olan az sayıdaki belge, bu son 10 yıllık dönemde arşivin bir başkasına devredildiğini göstermektedir.
Zenon, Mısır’daki üst düzey bürokratlığı sırasında vatanı ve ailesi ile olan bağlarını koparmamıştı. O dönemde, Kaunos da dahil olmak üzere, tüm Karia kentleri Ptolemaiosların egemenliği altındaydı. Mısır’da önemli bir mevkide bulunan Zenon’un arşivinde, onun gerek bazı Karia kentlerine ve gerekse Kaunos’da yaşamakta olan aile bireylerine önemli yardımlarda bulunduğunu gösteren bazı belgeler de yer almaktadır. Bunlardan biri, kentleri ile ilgili bazı sorunlar hakkında yazdıkları bir dilekçeyi Kral danışmanı Apollonios’a iletmesi için bazı Kaunosluların Zenon’a yazdıkları mektuptur. Arşivdeki diğer önemli bir belge de, Zenon’un, babasının ve kardeşlerinin ihtiyaçlarını karşılamak için Kaunos’a gönderdiği iki adamından aldığı, İ.Ö. 257 tarihli Grekçe bir mektuptur. Zenon tarafından “Apollodotos’un, babam ve kardeşlerimle ilgili dostça mektubu” diye etiketlenmiş ve hayli aşınmış olan bu mektubun okunabilen kısmında şunlar yazılıdır:
«Apollodotos’tan Zenon’a saygılar! Sağlığınız ve işleriniz iyi ise bundan mutluluk duyarız. Bizler de iyiyiz ... babanız ve erkek kadreşlerinizle Kaunos’da buluştuk. Bu buluşmada onlar için ... yaptık ve onlardan gelecekte de ... istedik. Lütfen onlara bir mektup yazıp ihtiyaçlarını sorun ve bize sizi mutlu edebilmemiz için neler yapabileceğimizi bildirin. ... ve bize hangi nedenle yazmadığınızı merak ediyoruz. Hoşçakalın!».
Zenon arşivindeki çok sayıda belge arasında, Zenon’un patronu Apollonios’un Philadelphia’daki çiftliğinde çalışan ama sonra hapse düşen Kallippos adındaki çobanının kendisine yazdığı ilginç bir mektup vardır. İ.Ö. 3. yüzyılın ortalarına tarihlenen bu Grekçe mektubun çevirisi şöyledir:
«Kallippos’tan Zenon’a saygılar! Hapiste olduğuma aldırış etmeden kolayca uyuyabiliyor musunuz ? Hiç değilse hayvanlarınızı düşünün. Bilin ki, eğer (çoban) Demetrios’un keçileri aynı yerde kalırlarsa telef olurlar; çünkü onun bu hayvanları götürdüğü otlağın yolu bile onları öldürmek için yeterli. Ayrıca Senaru yöresinde biçilen otu da düşünün; bunun da ziyan edilmemesi lazım, çünkü oradan elde edeceğiniz kazanç da az değil. Hesabıma göre buradan 3000 bağ ot çıkacak. Sizden, beni hapiste unutmamanızı rica ediyorum. Sizin desteğinize güvenerek kiraya verdiğim o küçük arazi yüzünden hapse atıldığımdan bu yana çok acı çektim. Ama benim hapse girmemden dolayı sizin uğradığınız zarar da az değil. Ve yanınızda çalışmaya başladıktan sonra satın aldığım kuzular benim yokluğumda çobanlar tarafından yağma edildi. Uygun bulursanız, bana yöneltilen suçu soruşturacağınız süreçte karımı rehine olarak kendi yerime hapiste bırakmayı kabul ediyorum Hoşcakalın!».
Zenon’un çiftlikte çalıştırdığı çobanlardan biri olan Kallippos, anlaşılan Mısır’ın kraliyet hazinesi’ne ait olan bir toprak parçasını bir başkasına kiralayarak suç işlemiş ve tutuklanmıştı. Zenon’un ne kadar nüfuzlu biri olduğunu iyi bilen bu çoban, yasal olmayan kiralama işini ona güvenerek yapmış ama tutuklanmasına aldırış etmeyen patronuna bu mektubu yazmıştı. Çoban Kallippos patronuna yalvarmanın yarar sağlamayacağını iyi biliyor olmalıydı ki, mektubunda yalvarıp yakarmaktan çok kendisinin çiftlikten uzak kalmasından dolayı oluşacak büyük zararları sıralamayı tercih etmişti. Çoban Kallippos için bir an önce tahliye edilip hayvanların başına dönmek o kadar önemliydi ki, soruşturma süresince kendi yerine karısının rehine olarak hapiste tutulmasına bile razıydı!
KISA KAYNAKÇA:
M. Rostovtzeff, A Large Estate in Egypt in the Third Century B.C., Oxford 1922.
R.S. Bagnall and P. Derow, The Hellenistic Period: Historical Sources in Translation, 2004, s. 213, no. 127 ve s. 257, no. 89.
P.Cair.Zen. (= Cairo Zenon Papyri) I 59056 (Apollodotos’un Zenon’a yazdığı mektup).
P.Cair.Zen. (= Cairo Zenon Papyri) I 59056 (Bazı Kaunosluların Zenon'a yazdığı mektup).
P.Cair.Zen. (= Cairo Zenon Papyri) IV 59532 (Zenon'un köpeği Tauros için iki mezar şiiri).
PMich (= Michigan Papyri) I, 87 (Çoban Kallistos’un Zenon’a yazdığı mektup).
T.W. Pepper, “A Patron and a Companion: Two Animal Epitaphs for Zenon of Caunos”, American Studies in Papyrology, 2010, 605-622.