LYDİA'DA ARTEMİS PERSİKE'YE ADAK OLARAK SUNULAN ALTI KÖLE ÇOCUK

inscription-hierocaesarea

         Antik devirde tanrı ve tanrıçaların hizmetinde çalışmak üzere tapınaklara köle armağan etmek çok yaygın bir ibadet tarzıydı. Örneğin, Denizli’nin Çal ilçesine bağlı Bahadınlar köyü yakındaki Apollon Lairbenos tapınağının çok sayıdaki yapı elemanında Apollon’a adak olarak sunulan yüzlerce kişinin adlarını okumak mümkündür.

       Manisa'nın Akhisar ilçesine bağlı Sazoba köyünde 1976 yılında bulunan bir mermer blok üzerindeki Grekçe yazıtta, adı belirtilmeyen bir tanrıçaya adak olarak sunulan 6 kölenin adları yer almaktadır. Yazıtın çevirisi şöyledir:

       «Tiberius Claudius Caesar Germanicus’un imparator, Publius Cornelius Scipio’nun ise eyalet valisi (proconsul) oldukları ve tapınak sorumluları (hieronomosolarak Artemidoros oğlu Kretinos ile Rhostios oğlu Biton’un görev yaptıkları sırada Tanrıça'ya adanan kutsal köleler şunlardır: 

         Agathion’un kızı Aphia tarafından (adanan) 14 yaşındaki (kız çocuk) Olympias; Gaius’un kızı Terentia Sosilla tarafından (adanan) kız çocuk Prepousa; Papias oğlu Menandros tarafından (adanan) 12 yaşındaki erkek çocuk Apollonios; Publicia Saturna tarafından (adanan) 40 (?) yaşındaki kadın Syntykhe; Lucius kızı Octavia Ventusa tarafından (adanan) 13 yaşındaki (kız çocuk) Synete ile 11 yaşındaki kız çocuk Kyklas».

        Beyoba ile Sazoba köylerine yakın bir mevkide yer alan ve daha önceki adı Hierakome (Kutsal Köy) olan antik Hierokaisareia (Kutsal İmparator Kenti) sınırları içinde bulunan bu yazıt, İmparator Tiberius Claudius’un saltanat dönemine tarihlenmiş olup, İ.S. 41-51 yılları arasına aittir. Lydia bölgesindeki Hierokaisareia’nın kutsal bir kent olarak adlandırılmasının nedeni burada Pers Tanrıçası Artemis Persike (= Anahita ya da Anaitis) için kurulmuş olan tapınaktı. Glaukos (Kumçay) adlı akarsu üzerinde yer alan Hierokaisareia kentine ait birçok sikke üzerinde Artemis Persike’nin tasvirlerini görmek mümkündür.

coin-hierocaesarea        Halen Manisa Müzesi'nde korunmakta olan bu yazıtta adı geçen adak sahiplerinin daha çok kadınlardan ve adanan kölelerin çoğunlukla kız çocuklarından oluşması dikkat çekicidir. Bunu belki Artemis’in kadınlar arasında daha popüler bir tanrıça olması şeklinde açıklamak mümkündür. Ayrıca, adak sahipleri arasında üç Roma vatandaşı kadının (yani Terentia Sosilla, Publicia Saturna ve Octavia Ventusa) bulunması, bu Pers kültünün Lydia’daki Romalı göçmenler tarafından kabul görmesi şeklinde yorumlanmalıdır.

      Çocuk yaşta Artemis’in hizmetine verilen bu kızlar hiç kuşkusuz tapınakta kutsal köle (hierodoule) olarak temizlik, aydınlatma, bahçe ve hayvan bakımı, dinsel törenlerde yardımcılık vs. gibi işleri yürütmekteydiler. Bu çocukların birer «kutsal fahişe» (!) olarak çalıştırıldıklarına ilişkin düşünceler temelsizdir. Tersine, küçük yaşta tapınak hizmetine giren bu gibi çocukların ileri yaşlarda rahip ya da rahibeliğe kadar yükseldiklerine ilişkin kanıtlar mevcuttur. Örneğin, Kula’daki Toma Dağı’nda yer alan Anatanrıça Larmene tapınağında bulunan ve olasılıkla İ.S. I. ya da II. yüzyıla ait olan bir yazıtta şunlar okunmaktadır:

«Ben, bir bakire olarak burada yaşlanan ve Anatanrıça Larmene tapınağının Anahtar Sorumlusu (kleidophoros) ve Tapınak Koruyucusu (neokoros) olan Manios kızı Saittai’lı Iulia; Anatanrıça’nın takdiri uyarınca emrettim ki, sütanne(m) Anatanrıça Larmene’nin şanına uygun bir (heykeli) … tapınağın karşısına dikilsin …».

H. Malay 


KISA KAYNAKÇA:

Peter Herrmann, Tituli Asiae Minoris (TAM) V, 2 (1989), no. 1252.

S. Bakır-Barthel, Epigraphica Anatolica (EA) 6, 1985, 17-26.

Supplementum Epigraphicum Graecum (SEG) 35, 1985, no. 1155.

S.L. Budin, The Myth of Sacred Prostitution in Antiquity, Cambridge 2007.